Zwyczaj kolędowania na ziemi krośnieńskiej

Kolędowanie stanowi bezcenny komponent kultury każdego regionu. Jeżeli chodzi o tradycje śpiewania kolęd ziemia krośnieńska jawi nam się jako niezwykle bogaty pod tym względem obszar na ziemiach polskich. Żywa tradycja regionu krośnieńskiego nie zanikła do dzisiaj dzięki przedstawicielom starszego pokolenia. Wielu mieszkańców ziemi krośnieńskiej wspomina tradycję tzw. świętych wieczorów wypełnionych śpiewem. Wykonywano wówczas nie tylko utwory znane z kościoła lub czerpane z kantyczek. Śpiewano wtedy także stare pieśni nigdzie nie zapisane. Niestety dziś przejęcie tego repertuaru przez młodsze pokolenia stanowi w rodzinach zjawisko rzadkie. Jest to wynik powszechnego braku zainteresowania tradycyjnym śpiewem kościelnym oraz bardzo niską świadomością wartości dawnych pieśni religijnych. Ciągłość tradycji śpiewu kolęd w wymiarze lokalnych podtrzymywana jest na różnych poziomach - w granicach parafii, w rodzinie i sąsiedztwie. Niektóre parafie wsi krośnieńskich organizują spotkania wspólnot parafialnych, połączone ze śpiewaniem kolęd. Wówczas to najstarsi uczestnicy takich spotkań zachęcani są często do wykonywania “starodawnych”, im tylko znanych pieśni i kolęd. Ale zwyczaj wspólnego kolędowania w gronie rodzinnym lub sąsiedzkim z roku na rok maleje. Krośnieńskie kolędy charakteryzują się wyjątkową różnorodnością melodii, o szerokim wachlarzu kontrafaktur: od obrzędowych melodii wolnometrycznych (kolęda “Z raju, pięknego miasta” z Krościenka Wyżnego), przez ludowe warianty melodii zaczerpniętych ze skarbnicy chorału gregoriańskiego (kolęda “Tam przy łące, przy zielonej” z Komborni i Jasienicy Rosielnej), po skoczne „tromlanki” (kolęda “Słyszę z nieba muzykę” z Krościenka Wyżnego).

Na bogaty zasób kolędowy ziemi krośnieńskiej składają się trzy podstawowe kategorie utworów:

1. Kolędy kościelne - pieśni wykonywane w okresie Bożego Narodzenia w kościołach. To pieśni powszechnie znane w całej Polsce, podawane w popularnych śpiewnikach liturgicznych, modlitewnikach i opracowaniach dla chórów.
2. Kolędy domowe - w regionie krośnieńskim powszechnie nazywane pastorałkami. To pieśni wykonywane w domach, coraz mniej znane, śpiewane z kantyczek, ręcznie zapisanych zbiorów lub przekazywane w lokalnej tradycji ustnej. To utwory będące najsilniejszym elementem lokalnego dziedzictwa kulturowego. Śpiewane od “starodawnych czasów” w rodzinnym domu.  Mieszkańcy naszego regionu nazwę pastorałka przypisują pieśniom o tematyce bożonarodzeniowej, których nie śpiewa się w kościołach.
3. Kolędy życzące - repertuar kolędników obchodzących domy w czasie świąt i Nowego Roku, zawierający przemowy i pieśni o charakterze życzeń oraz inne śpiewy, zaczerpnięte
   z inscenizacji bożonarodzeniowych. Z życzeniami dla gospodarzy chodzili młodzi mężczyźni - połaźnicy, starsi mężczyźni - draby oraz dzieci i młodzież szkolna - szczodraki.
4. Zwyczaj chodzenia po kolędzie w naszym regionie ulega zapomnieniu. Jeszcze w latach powojennych podczas obchodzenia domów kolędowano z turoniem (okolice Krosna i Brzozowa), kobyłką (okolice Brzozowa), byczkiem (okolice Strzyżowa) oraz z niedźwiedziem (okolice Grabownicy Starzeńskiej). W naszym regionie do niedawna także kolędowano z Herodem. Zespoły kolędnicze przedstawiały wówczas inscenizacje, w których obok Heroda i Trzech Mędrców pojawiały się komiczne postacie Żyda czy Dziada. Kolędowanie w regionie przybierało także inne formy inscenizacyjne. Kolędnicy w Krośnie i okolicach chodzili po domach ze skonstruowaną przez siebie szopką. Wówczas to w pierwszych dniach roku po domach obnoszono gwiazdę - wykonywano wtedy kolędy związane z przybyciem Trzech Mędrców do betlejemskiej szopki. W okolicach Krosna grupy kolędnicze chodziły też z rajem (drzewkiem) przedstawiając kuszenie pierwszych rodziców i ich wygnanie z raju.

Łukasz Stachurski

Przygotowanie materiału odbyło się w ramach realizacji przedsięwzięcia „Jak kulturę młodym przekazywać – cykl szkoleń i warsztatów podnoszących kwalifikacje kadry kultury” - przedsięwzięcie jest realizowane z programu wspierania działalności podmiotów sektora kultury i przemysłów kreatywnych na rzecz stymulowania ich rozwoju, realizowany w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) sfinansowanego przez Unię Europejską NextGenerationEU.

Zrealizowano przy pomocy finansowej Miasta Krosna.