Strój krośnieński

Na wstępie warto zauważyć, iż poszukiwanie nurtujących odpowiedzi na temat stroju krośnieńskiego zawsze znajdowało się niejako w cieniu zagadnienia stroju rzeszowskiego, który był bardziej reprezentacyjny i bardziej powszechny. Prezentowany w Etnocentrum strój ludowy krośnieński jest zmodyfikowanym strojem okolic Krosna sprzed I wojny światowej. Jest strojem reprezentacyjnym Zespołu Tańca Ludowego „Pogórzanie” z Głowienki, odszytym na początku lat 80-tych na wzór i podobieństwo odświętnych ubrań, jakie nosili dawni mieszkańcy ziemi krośnieńskiej, z uwzględnieniem ozdób charakterystycznych dla regionu Krosna.

Strój krośnieński należał do grupy polskich podkarpackich strojów przejściowych, łączących cechy ubiorów góralskich oraz z niżu małopolskiego (zwłaszcza krakowskich).
W zachodniej części regionu, leżącej w obrębie województwa małopolskiego, w swej dawnej, tradycyjnej formie zanikł on właściwie już na początku XX w., co wiązało się z zaangażowaniem mieszkańców wielu wsi podgorlickich w pracę w przemyśle naftowym. Analogiczna sytuacja była w okolicach Krosna, gdzie zmiana warunków życia na wsi na przełomie XIX i XX w. sprawiła, że strój ten już przed I wojną światową zupełnie zanikł. W stroju krośnieńskim, jak i w całej grupie strojów Pogórzan, widoczne są silne wpływy góralskie, małopolskie, ale także wpływy zakarpackie: słowackie, a głównie węgierskie. Te wpływy ostatnie najbardziej widoczne są w kroju i zdobnictwie charakterystycznego okrycia wierzchniego, jakim była cuwa.

Odświętny polski strój ludowy, także Pogórzan zamieszkujących okolice Krosna, jest niezwykle ważnym fragmentem tradycyjnej kultury chłopskiej, swoistym przedmiotem sztuki. Okrywanie i ochrona człowieka przed działaniem warunków atmosferycznych to jakby jego funkcja wtórna, drugorzędna. Nie była to zwykła przecież odzież. Nigdy nie noszono jej na co dzień, nie ubierano jej do pracy, do zajęć w domu, na polu czy w obejściu. Strój zakładano tylko na okazje uroczyste, odświętne, do kościoła, urzędu, na odpust. Był zawsze traktowany jako odzież paradna, reprezentacyjna, na pokaz, pełnił funkcje symboliczne i wyróżniające – jako najbardziej rzucający się w oczy składnik kultury chłopskiej danego regionu.

Pogórzanie jako polska grupa etnograficzna zamieszkująca Pogórze Karpackie została wyodrębniona po II wojnie światowej dla celów klasyfikacji etnograficznej przez Franciszka Kotulę oraz Romana Reinfussa. We wcześniejszych opracowaniach posługiwano się m.in. terminem Głuchoniemcy dla enklaw w obrębie Pogórza. Nazwę grupy Pogórzan wprowadził w 1935 roku Adam Wójcik zapożyczając ja z nomenklatury geograficznej. Pod względem etnograficznym Pogórzanie dzielą się no Pogórzan Wschodnich - obszarowo zajmujących Pogórze Dynowskie oraz Doły Jasielsko-Sanockie oraz Pogórzan Zachodnich - w obszarze Pogórza Ciężkowickiego, Pogórza Strzyżowskiego oraz Pogórza Jasielskiego.

Aby scharakteryzować elementy stroju krośnieńskiego bazować można na informacjach regionalistów i publikacji Alicji Haszczyk "Folklor taneczny ziemi rzeszowskiej". Jest to opis świątecznego stroju ludowego z okolic Krosna. Jeżeli chodzi o strój męski, to autorka wymienia i opisuje poszczególne elementy stroju:

koszula - biała, płócienna z małym, prostym kołnierzykiem bez haftu. Wypuszczona na spodnie. Pod brodą czerwona kokardka.

kamizelka - z niebieskiego sukna, na lnianej podszewce, krótka do pasa. Zapięta na jeden rząd błyszczących guzików. Kołnierz wywinięty z klapkami.

spodnie - z niebieskiego sukna, wypuszczone trochę na cholewkę butów. Gładkie, bez ozdób.

cuwa (rodzaj sukmany) - z kremowego naturalnego sukna z owczej wełny. Brzegi obszyte taśmą kolorową 2 cm, czerwoną lub niebieską, rzadziej zieloną. Kołnierz duży, opadający na plecy, haftowany wełną, na rogach we wzory o motywach kwiatowych i roślinnych (róże i inne) w kolorach: czerwonym, zielonym, żółtym, różowym. Cuwę zakłada się no barki, nie używając rękawów, spinając na przodzie rzemykiem i sprzączką. Na rogach kołnierza wiszą ozdoby, małe okrągłe kółeczka ozdobione haftem. Dół cuwy zdobiony jest aplikacją z kolorowego sukna i haftem.

pas - szeroki, ze skóry, wybijany kabzlami (tzw. karyczkami) we wzór geometryczny. Zapięty na przodzie na trzy klamry mosiężne.

kapelusz - z ciemnobrązowego filcu z szerokim rondem, główka dosyć wysoka, otoczona kolorową wstążką, często w kratkę. Obok wstążki sznurek skręcony w trzech kolorach: zielonym, czerwonym i żółtym. Z przodu zrobiona z niego wysoka plecionka, a z tyłu zwisa luźno na kilka centymetrów. Za plecionką zatknięte pawie pióra.

buty - z juchtowej skóry, czarne z karbowaną cholewką

Jeżeli chodzi o strój kobiecy, to możemy wymienić następujące elementy stroju:

bluzka - biała tkanina płócienna lub bawełniana, marszczona przy szyi, bez ozdób, szeroki rękaw zakończony wąskim mankietem, zapinana do dołu na guziki; prosty kołnierz wywinięty. Pod szyją przypięta „wrona” - kokarda ze wstążki w kolorze bordo, haftowanej w białe i czerwone róże lub kwiaty z zielonymi listkami.

spódnica – długa do połowy łydki, z białego lub kremowego płótna, na dole zdobiona geometrycznym haftem w charakterystyczny wzór – „zygzak” z kolorowego łańcuszka w kolorach: żółtym, zielonym, czerwonym lub niebieskim

zapaska – z płótna tego samego, co spódnica, około 20 cm krótsza, lekko przymarszczona, zdobiona tak samo jak spódnica.

gorset – stanik z wełenki, czasem aksamitu lub rypsu, w kolorach: granat, bordo, zieleń, niebieski. Zapinany na guziczki lub sznurowany. Bardzo skromnie zdobiony białą riuszką lub gipiurą. Małe tacki obszyte tasiemką.

toczek - na czerwonym usztywnionym pasku szerokości koło 10 cm, haftowany motyw kwiatowy (przeważnie róże), z tyłu kilka szerokich haftowanych wstążek długości koło 1 m, spiętych szeroką czerwoną kokardą, z przodu zielony pompon lub bukiecik kwiatów.

halka - prosta, biała, długa, wykończona z dołu ząbkami.

buty - czarne trzewiki

czerwone korale

Łukasz Stachurski

Przygotowanie materiału odbyło się w ramach realizacji przedsięwzięcia „Jak kulturę młodym przekazywać – cykl szkoleń i warsztatów podnoszących kwalifikacje kadry kultury” - przedsięwzięcie jest realizowane z programu wspierania działalności podmiotów sektora kultury i przemysłów kreatywnych na rzecz stymulowania ich rozwoju, realizowany w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) sfinansowanego przez Unię Europejską NextGenerationEU.

Zrealizowano przy pomocy finansowej Miasta Krosna.