Lnianka - dawna marka miasta

Zakłady Przemysłu Lniarskiego “Krosnolen” znane wszystkim krośnianom jako “Lnianka” to niezwykle istotny fragment historii krośnieńskiego przemysłu, które swoją rangę zbudowały na tradycjach tkackich dawnego Krosna. Czym była “Lnianka” w historii Krosna? To prawdziwa legenda i marka sama w sobie. Spadkobierca 500-letnich tradycji krośnieńskich tkaczy i płócienników. Zakład, który w szczytowym momencie dawał pracę kilku tysiącom mieszkańcom Krosna i okolic. Gigant, który nie miał prawa upaść. Fabryka, która gdyby dziś istniała, byłaby światowym potentatem produkcji modnego i ekologicznego lnu. Zakłady miały swoje żłobki, przedszkola, świetlice dla dzieci, klub sportowy oraz własny stadion. Posiadał także orkiestrę dętą, zespoły ludowe, amatorski teatr, bibliotekę, laboratoria oraz szkołę włókienniczą. Zakład który miał wszystko, ale zabrakło mu szczęścia.

Funkcjonujące w mieście przez niemalże 100 lat Zakłady były jednym z największych przedsiębiorstw w dziejach Krosna i jednym z najstarszych zakładów - rozumianych jako zorganizowana produkcja.

Geneza “Lnianki” przypada już na schyłek XIX w. W 1887 r. W Krośnie rozpoczęła działalność szkoła tkacka wraz z warsztatami. Instytucja powstała z inicjatywy Wydziału Powiatowego oraz Gminy Krosno, przy wsparciu Krajowej Komisji Przemysłowej. Gmina Krosno zobowiązała się do udostępnienia pomieszczeń dla warsztatu, opłacania instruktora i ponoszenia kosztów opału i obsługi. Od 1889 r. szkoła prowadząca naukę w budynku Pałacu Biskupiego uzyskała status 3-letniej Krajowej Szkoły Tkackiej, kształcącej teoretycznie i praktycznie instruktorów, majstrów i wykwalifikowanych tkaczy. W 1891 r. Warsztaty tkackie przeniesione zostały do nowego budynku, powstałego na miejscu dawnego klasztoru Jezuitów. W nowej szkole funkcjonowały 43 krosna tkackie różnych systemów, warsztaty do nauczania teorii i technologii tkackich oraz biblioteka. Szkoła tkacka w Krośnie była warsztatem naukowym i nie zajmowała się zbytem towarów które wytwarzała. Sprzedażą wyrobów zajęła się powołana Spółka Tkacka, która w zamian za dostarczaną przędzę otrzymywała gotowe wyroby tkackie. W 1892 r. wybudowano w Krośnie Fabrykę Blichu i Apretury, zajmującą się wybielaniem i wykańczaniem tkanin. Fabryka zniszczona i zdewastowana w trakcie działań I wojny światowej została odbudowana po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. a utworzona w 1919 r. spółka akcyjna otrzymała nazwę “Zakłady Lniarskie - Len”. W latach 1920-1924 wzniesiono przędzalnię, pakularnię, budynek mieszkalny i administracyjny, magazyn surowca i przędzy oraz komin. W 1929 r. Zakłady przejęte zostały przez Bank Gospodarstwa Krajowego we Lwowie. W 1933 r. Łódzkie Przedsiębiorstwo Scheibler i Grohmann oraz przemysłowcy Reinchenbaum i Klein ze Zduńskiej Woli założyli spółkę pod nazwą Zakłady Przemysłu Lniarskiego Krosno S.A. i wykupili cały majątek. Rozpoczęcie produkcji w 1934 r. Uznaje się jako początek działalności Zakładów Przemysłu Lniarskiego w Krośnie.

W okresie powojennym “Krosnolen” stał się jednym z najważniejszych zakładów przemysłu lniarskiego w Polsce i na świecie. Dzięki wykwalifikowanej kadrze, nowoczesnym maszynom oraz kompletnej infrastrukturze marka lnu z Krosna osiągnęła poziom szczytowy. Zdecydowana większość produktów trafiała na eksport, głównie do USA, Kanady, Australii, Niemiec, Włoch, Francji i krajów skandynawskich. Eksportowano serwety, obrusy, prześcieradła, ręczniki oraz pościele.

Niestety pod koniec lat 80-tych nad “Lnianką” zawisły czarne chmury i rozpoczął się gigantyczny kryzys, z widmem masowych zwolnień, bankructwa i likwidacji zakładów. Deficyt z 12 mld zł w 1990 r. lawino rósł do 70 mld zł w 1993 r. i 93 mld zł w 1994 r. Rozpoczęły się liczne programy naprawcze i próby ratowania zakładu. Wszystko na nic. W 1996 r. sąd ogłosił upadłość “Krosnolnu” zakończoną sprzedażą upadłego zakładu, gruntów i obiektów.

Łukasz Stachurski

Przygotowanie materiału odbyło się w ramach realizacji przedsięwzięcia „Jak kulturę młodym przekazywać – cykl szkoleń i warsztatów podnoszących kwalifikacje kadry kultury” - przedsięwzięcie jest realizowane z programu wspierania działalności podmiotów sektora kultury i przemysłów kreatywnych na rzecz stymulowania ich rozwoju, realizowany w ramach Krajowego Planu Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) sfinansowanego przez Unię Europejską NextGenerationEU.

Zrealizowano przy pomocy finansowej Miasta Krosna.